ریشه ی نام این بانو از واژه‌های ایرانی آرتا، آرت، آرته (از اوستایی یا پارسی کهن) که می‌تواند به بزرگ، خوب، پاک واژه‌شناسی شود، گرفته شده‌باشد. بنابر این واژه‌شناسی آرتمیس می‌تواند «بانوی پاک، بزرگ، …» باشد.

این بانو در سال 480 پیش از میلاد مسیح با پنج رزمناو سنگین تریوم و هشت هزار سپاهی پیاده مرکب از هشت هنگ و دو گردان ششصد نفره از نیروهای زبده گارد جاویدان که توسط خشاریارشاه برای محافظت از ملکه آرتمیس اعزام شده بودند در جنگ سالامیس شرکت کرد.

مهرگان خجسته

بسیاری واژه مهر را «عشق، دوستی» معنا می‌کنند نه «پیمان و قرارداد» زیرا انچه که میان روابط خانوادگی معنا دارد «عشق، دوستی» است و نه «پیمان و قرارداد». مهر به معنای فروغ و روشنایی نیز به کار رفته‌است، در نخستین سدهٔ میلادی میترائیسم در سراسر روم گسترش یافت و نقش نگاره‌های برجامانده تاکیدی از گسترش این آیین دارد. برخی از این نگارهای به جا مانده نوشته‌ای دارند با عنوان «sol invictus» به معنای «خورشید همواره پیروز». این نوشته به معنی دیگری از مهر یا میترا، «خورشید» تاکیید می‌کند.

پیشتر مهرگان با نام بغ یادی، بگ یادی (bāgayādi) به کار می‌رفته‌است، بر این اساس برخی بخش نخست این نام را baga- «بغ، خدا» و بخش دوم را yāda- «ستایش» و در کل به معنی «خدایان ستایش» می‌دانند. میترا در میان ایرانیان با لقب «بغ» بیان شده، به همین جهت احتمال اینکه منظور از«بغ» در بخش نخست واژه همان «میترا» و احتمال اینکه بخش دوم صورت صرف شدهٔ از yad به معنی «جشن» باشد در مجموع می‌توان آنرا «جشن بغ»، «جشن میترا» یا «جشن مهر» ترجمه کرد هاشم رضی ایران‌شناس و مترجم ایرانی واژه “گان” را پسوندی می‌داند برابر با معنی جشن؛ بنابراین می‌توان این جشن را «جشن مهر» یا «مهرگان» نامید. ولی این گفته برخلاف ادبیات کلاسیک فارسی است که در آن بیشتر شاعران از رودکی، پدر شعر فارسی تا دیگران عبارت «جشن مهرگان» را به کار برده اند.

روز مهر از ماه مهر برابر با ۱۰ مهر

واژۀ مهر، پیمان و دوستی معنی می دهد. در گاه شماری و فرهنگِ مهرگان پس از نوروز دارای اهمیت برجسته یی بوده است. دلیل آن این بود که در گاه شماری کهن ایران، سال، تنها شامل دو فصل بزرگ می شد و این هر دو جشن، آغاز فصل های سال را نوید می دادند.
به بیان دیگر، نوروز آغاز فصل نخست و مهرگان آغاز فصل دوم به حساب می آمد. فصل اول، تابستان بود که از جشن  نوروز شروع می شد و هفت ماه ادامه داشت و فصل دوم، زمستان که از جشن مهرگان آغاز می شد و پنج ماه طول می کشید. جشن مهرگان که از روز مهر شروع می شد و تا شش روز پس از آن ادامه می یافت، زمینۀ برایی جشن های بزرگ و شادی بسیار در سرزمین بزرگِ ایران بود. به گزارش شاهنامۀ فردوسی، انگیزه یی که به پیدایشِ جشنِ مهرگان در تاریخ ایران نسبت می دهند، پیروزی ایرانیان بر ضحاک ستمگر به رهبری کاوه آهنگر است که پس از تلاش و پایمردی فراوان، او را به بند آوردند و فریدون را به عنوانِ رهبرِ خود برگزیدند.
اکنون نیز زرتشتیان در روز مهر به آتشکده و نیایشگاه ها می روند و با خوراک های سنتی از یکدیگر پدیرایی می کنند. آنان با انجام نیایش و اجرای برنامه های فرهنگی مانند سخنرانی های ملی و آیینی، سرود، شعر و دکلمه جشن مهرگان را با شادی بر پا می دارند.
در برخی از روستاهای یزد جشن مهرگان در تقویم غیرفصلی برگزار می شود.
بعضی از خانواده ها خوراکی های سنتی، گوشت بریان شده گوسفند و لووگ (نانِ کوچکِ مخصوص) تهیه می کنند و با پدیرایی از همه، داد و دهش انجام می دهند. در برخی از روستاهای دیگر، جشن مهرگان با ساز و گِشت نیز همراه است. به این ترتیب که روز پنجمِ پس از مهرگان، گروهی از اهل روستا که بیشتر آنان را جوانان تشکیل می دهند، در محل آدریان و یا سرچشمه قنات روستای خود گِرد هم می آیند، یکی از هنرمندان روستا به وسیله سرنا و هنرمند دیگری با کمک اَرَبه (دَف) گروه را همراهی می کند.
آن ها برای رفتن به خانه های روستا با هم به حرکت در می آیند و از نخستین خانۀ یک روستا شروع می کنند. حاضران، پس از لحظه هایی شادی کردن بر درگاه و در زدن، به خانه ها وارد می شوند. کدبانوی هر خانه نخست آینه و گلاب می آورد. اندکی گلاب را در دست افراد می ریزد و آینه را در برابر چهرۀ آنها نگه می دارد، سپس آجیلی را که قبلاً فراهم کرده است به همه پیشکش می کند. این آجیل مخلوطی از تخمه کدو، آفتابگردان، نخودچی کشمش و یا یکی از آن ها است. میزبانان افزون بر این نیز گاهی با شربت و یا چای پذیرایی خود را انجام می دهند. آن گاه ده موبد یا یکی از افراد گروه ساز و گِشت که صدای رسایی دارد، اسامی درگذشتگانی را که پیش از این و در نسل های قبلی، در این خانه سکونت داشته و اکنون در گذشته اند باز می گوید و همه برای آنها آمرزش و شادی روان آرزو می کنند.

به کسانیکه وقتی پای مصالح عموم بمیان آید از مصالح خصوصی و نظریات شخصی صرفنظر میکنند. بکسانیکه در سیاست مملکت اهل سازش نیستند و تا آنجا که موفق شوند مرد و مردانه میایستند و یک دندگی بخرج میدهند و به آنکسانی که در راه آزادی و استقلال ایران عزیز از همه چیز خود میگذرند این عکس ناقابل اهداء میشود. احمد آباد، آبان ماه 1341 ، دکتر محمد مصدق

هرمَزد روز از مهرماه برابر با 1 مهرماه در گاهشماری ایرانی روز جشن بزرگ «میثرَکَنَه»، «میتراکانا»، «مهرگان»، بزرگ ترین جشن هخامنشی در ستایش و گرامیداشت «میترا» در نخستین روز ماه «باگایادی» یا «بَغَیادی»(یاد خدا)، و نیز آغاز سال نو در گاهشماری هخامنشی.

امروزه
نیز سنت کهن آغاز سال نو از ابتدای پاییز با نام «سال وِرز»، در تقویم
محلی کردان مُکری مهاباد و طایفه های کردان شکری باقی مانده است.

در تقویم محلی پامیر (به ویژه دو ناحیه ی «ونج» و «خوف») از نخستین روز پاییز(تیرماه)[1] با نام «نوروزِ تیرَه ما» یاد می کنند.آغاز پاییز به عنوان آغاز سال نو زراعی همچنان در میان کشاورزان رایج است. همچنین بیرونی از این روز با عنوان «نیم سرده»(نیمه ی سال) نام برده است.هنگام اصلی جشن «مهرگان» نیز در اصل در چنین روزی بوده که بعدها به شانزدهم مهرماه منتقل شده است.
در ادبیات کهن فارسی نیز همواره جشن مهرگان با نخستین روز فصل پاییز برابر دانسته شده است.

برگرفته‌ از کتاب «جشن‌های مهرگان و سده»، 1384، از همین نگارنده، با بازنگری و افزوده‌ها

«مـا خواهانیم که پشتیبان کشـور تـو باشیم

مـا نمی‌خـواهیـم از کشـور تـو جــدا شـویـم

نمـی‌خـواهـیـم از خـانـه خــود جــدا شـویـم

مبــاد جــز ایــن ای مـهــــر نیـــرومنــد!»

(اوستا، مهر یشت، بند 75)

سومین گاهنبار ( گاه آفرینش گیتیایی)  به نام پتیه شهیم که به معنای گرد آوری غله است از روز ارشتاد تا انارام به خشثره وئیریه زرتشتی (21 تا 25 شهریور خورشیدی) درازا دارد .

در باورمندی های ارین – زرتشتی  این گاهنبار گاه آفرینش زمین است برای همین با رویدنی ها مناسبت دارد . این گاهنبار در هنگام گرد اوری رویدنی های کشاوری است و پیش درامدی برای جشن کشاورزی و سپاس گزاری یعنی جشن فرخنده ی مهرگان است .از این جشن اطلاعات زیادی در دست نیست

شادو شاد زیست باشید

حضرت زرتشت فرمود :

آنانیکه زشت کردارند ناگزیر از فریفتارانند لاجرم محکوم بزوال گردند همگی فریاد و خروش برآورند ، شهریار نیکی باید تا آنانرا گرافتار ساخته بخاک و خون درکشد و این چنین در مملکت خرم، صلح برقرار دارد سزاوار است

شهدای زرتشتی ایران :

مهرداد فرارونی  كامران گنجی بهروز باستانی پرویز آبادی داریوش شهزادی فرهاد خادم اسفندیار دارابیان فریدون نژاد كی جمشید گشتاسبی حسن آبادی دیهیم شهریاری جهانبخش نمیرانیان رستم آذرباد داریوش آبادیان مهرداد آبادیان بهروز باستانی کیخسرو خسروی.

اسامی شهدای مسیحی :
نوريك دانيليان آرمِن آودیسیان آرمن آلفرد گبري جاني بت اوشانا رازميك خاچاطوريان وارطان آقاخانيان وازگِن آداميان هراچ هامبارسوميان وازگن آوانسيان واهان اَلله وِرديان واهيك باغداساريان وِهاندز رشيد پور هِنريك هاروطيونيان هراچ هنريك يوسفي آلبرت الله داديان آلفرد گبري پايلاك آوِديان مگرديچ طوماسيان

رازميك خاچاطوريان رازميك داوديان رافيك رشيدزاده رايموند باغراميان زوريك مراديان روبرت لازار ژيلبرت ملكم آبكاريان سورِن خانلريان گارنيك بوغوسيان گاگيگ طومانيانس نوريك باباجانيان وارطان آبراهاميان

واهيك يِسائيان وهاندز رشيد پور بابرودي ورژ باغوميان هراند آوانسيان يوريك (يورا) سرداريان ست هنريك هارتونيان يرمي يعقوب ژوزف شاهي گاگيك طومانيان اديك نرسسيان شموئيل اينويا هراند آوانسيان علي اهوز هراچ طوروسيان

 و همشیه پاینده باشید  ادیک اوهانیان  و لوتر یادگاری

پيام حضرت موسي : به فرمان خداوند نشانه پيروزي عدالت خواهي بر بيدادگري، توحيد بر كفر و حق بر باطل اسـت. بشنو بني اسرائيل، خداوند خالق ما، خداي يكتا است

شهدای کلیمی : سیروس حکیمیان  فریبرز موریم  اسحاق تیزابی شهرام زرینی حمید نهاوند.

منبع :

• گنج جنگ , نویسنده دریا بانو

ایران. سال 1308 خورشیدی.

پسین یکی از روزهای بسیار سرد زمستان، مانند هر روز، در پیشگاه رضاشاه پهلوی داستانهای شاهنامه از سوی «مراد اورنگ» بازگو میشود:
ــ شبی که قرار بود «روشنک» دختر «داریوش سوم» از سپاهان به سرزمین پارس نزد اسکندر برود، اسکندر اصرار داشت که مردم، پیش از حرکت او چراغانی کنند؛ در هالی که مردم اصفهان مانند همه شهرها لباس ماتم بر تن داشتند و عزای ملی اعلام کرده بودند. مردم ایران، کشور و شاه و اینک شاهدخت را نیز از دست میدادند و فردوسی طی یک شعر، این چشم انداز را نمودار کرده...
ــ ــ آن شعر کدامست؟
ــ ببستند آذین به شهر اندرون؛ لبان پر ز خنده، دلان پر ز خون!
رضاشاه بی اختیار شروع به گریستن کرد و ده دقیقه اشک میریخت. تا آن زمان کسی گریه او را ندیده بود.پس از این اتفاق رضا شاه فورا دستور ساختن آرامگاه فردوسی به شیوه معماری هخامنشی را صادر کرد.

یاری مامه:

 « مهرمیهن »

متاسفانه همانطور که آگاهید کتیبه های پارسی از آرامگاه نظامی توسط دولت جمهوری آذربایجان حذف شده

گاهی وقت ها باید به وقاحت و بی شرمی بعضی از دولت ها افسوس خورد

دولتی که زمان پیدایش آن و عاملیت آن توسط شوروی بوده هم اکنون بر آن است تا تاریخ کشوری با تمدن هفت هزارساله را نادیده گرفته و به نام خود ثبت کرده و  با پوسخندی مردم ایران را به تمسخر گرفته وبیان کند که :

گاهی  بازدید کنندگان با دیدن شعرهای پارسی آرامگاه و موزه نظامی گنجوی گمان می‌کنند که نظامی گنجوی شاعری پارسی‌گوی بوده است!!!!!

بیشرمی تا چه حد؟

در حالیکه نظامی گنجوی حتی یک بیت به غیر زبان فارسی ندارد

فردوسی : 

نهان گشت آیین فرزانگان پراکنده شد کام دیوانگان

هنر خوار شد جادویی ارجمند نهان راستی آشکارا گزند

مگر همین شاعر (نظامی) نبود که می گفت :

همه عالم تن است و ایـران دل
نیست گوینده زین قیاس خجل
چون که ایـران دل زمین باشد
دل زتن به بود ، یقین باشد

فرهنگ غنی فارسی همیشه همچون خاری در چشم دشمنان ایران خواهد بود

ندانی که ایران نشست من است

جهان سر به سر ،به زیر دست من است

بگویید این جمله در گوش باد

چو ایران نباشد تن من مباد

کتیبه های حذف شده از مقبره نظامی

کتیبه های اضافه شده به مقبره نظامی

بیانیه پارسیان دژ در مورد حذف کتیبه های پارسی از آرامگاه نظامی

حذف کتیبه های پارسی از آرامگاه نظامی